Nga gatimet dibrane “nuk di kë të zësh e kë të lësh” - Dhurata Thanasi

Intervistë

Nga Sashenka Ndreka

Dhurata Thanasi Daneri punon si Manaxhere e Zhvillimit të Biznesit pranë Fondacionit Shqiptar për Zhvillimin e Kapaciteteve Lokale (ALCDF). Ka punuar për vite me radhë në shumë vende si Ballkan, Europe, Azi, Afrikë, SHBA. Eksperienca dhe dëshira e saj për artin kulinar janë të lidhur dhe me udhëtimet dhe kërkimet e shumta të saj në këtë drejtim. Vitet e fundit fotografia ka zënë një vend të rëndësishëm në ditën e saj. Si një fanse besnike e Dibrës nuk kishte si t’i mungonte rubrikës sonë të intervistave. Një rrëfim krejt i thjeshtë e origjinal i një “tironceje” që kurrsesi nuk do të dilte jashtë kornizave të miqësisë së hershme mes Dibrës dhe Tiranës.

-Si ka evoluar interesi juaj nga menaxhimi i biznesit pranë ALCDF në pasionin për gatim e deri tek fotografia?

Interesi im mbi ushqimin në përgjithësi dhe gatimin në veçanti, nuk ka ardhur rishtas. Ai lind që në vogëlinë time, atëherë kur shihja time gjyshe të “tëhollte” petët e yshmerit apo kur gatuante reçelin e luledredhëza në Llogara, kur shkonim me pushime. ALCDF-ja më mundësoi, si menaxhere biznesi, të lëviz dhe të njoh më shumë atë pjesë të atdheut tim, të cilën nuk e kisha njohur më parë. Për sa i përket fotografisë, unë vij natyrë kurioze, ndoshta më shumë seç duhet, edhe pse e fsheh mirë, dhe fotografët më të mirë pikësëpari duhet të shtyhen nga kurioziteti, më pas nga talenti dhe puna. Unë shkallën e parë e kam arritur. Për dy të tjerat më duhet ende shumë punë.

- Shpesh vihet në pikëpyetje, për gratë në veçanti, arritja e balancës mes karrierës, interesave personale dhe familjes. Si grua e suksesshme me shumë pasione dhe nënë, ç’qëndrim keni ndaj këtyre pikëpyetjeve?

Do ta nis përgjigjen nga fundi. Unë nuk jam aspak grua e suksesshme! Jam një femër që mundohet e përpiqet çdo ditë të realizojë ato dëshira e pasione, që i vë dita-ditës vetes. Nuk jam skllave e një pikësynimi “karriere të lartë”. Jam dashëse e arritjeve të vogla të dita-ditës.

- Nga udhëtimet e shumta tuajat, cili ju ka lënë më shumë përshtypje respektivisht në menaxhim, gatim dhe në fotografi?

Fati im më i madh në jetën time, përveç familjes sime, janë udhëtimet, shumica e të cilave janë bërë kur më është dashur të punoj dhe njoh njerëzit dhe terrenin. Puna më ka ndihmuar të njoh vende dhe njerëzit, dhe me njerëzit më është dashur dhe të “ha e pi”, siç themi ne. Kështu që trinomi: menaxhim, gatim dhe fotografi kanë ecur tok.

- Ju keni vizituar shpesh edhe Dibrën. Ç’vend zë ajo në librin tuaj të përshtypjeve?

Për herë të parë krahinën e Dibrës e kam vizituar në Nëntor të 2010-ës, e shoqëruar nga kolegu im i zyrës, dibran, z. Besnik Alku. Dhe sigurisht kur ke një “guidë turistike” si Besniku, që adhuron historinë e krahinës së tij, nuk ke si mos të mrekullohesh. Gjithsesi, sapo i jam afruar Dobrovës, dhe duke mos marrë parasysh ndërtimet pa kriter, Peshkopia më është dukur si ndonjë nga qytezat e Trentinos së Italisë së Veriut, aq përshtypje të fortë më ka lënë bukuria e zonës. Dibrën e dua shumë si krahinë e mbi të gjitha dibranët. Janë populli më punëtor që kam njohur, fjalëpakë, shumë reflektues e mbi të gjitha bujarë.

- Cila është fotografia më e bukur që keni shkrepur në Dibër? Ç’ka arritur të ngrijë ajo në një pamje?

Kur shkoj me shërbim punë, kudoqoftë, zgjohem herët dhe dal nëpër rrugët e qytetit atëherë kur ai është ende bosh. Më pëlqen ta shoh qytetin “ende në gjumë”. Këtë bëj dhe në Peshkopi. Humbas kalldrëmeve të Dublecit (aty ku akoma janë) dhe fotografoj shtëpitë e vjetra e sidomos dyert e drunjta.

- Ju keni riprodhuar me shumë fantazi disa nga gatimet tipike dibrane, qoftë duke i qëndruar strikt recetës, por edhe duke e reformuar recetën në mënyrën siç ju e quani “recetat e gjyshërve me metodat e nipërve”. Cila është pjata juaj e preferuar ndër to?

Nga pjatat dhe gatimet dibrane “nuk di kë të zësh e kë të lësh”, që nga Pula me jufka apo Qeshqeku, Kulloshtra e pjekur apo Pula në qull. Unë kam shumë dëshirë jufkat tuaja të gatuara thjeshtë me djathë Mishavinë të Lepushës së Kelmendit dhe aromatizuar me pak lisna të luginës së Drinit. Im bir “vdes fare!”

-Si mund të klasifikohet kuzhina shqiptare në “hartën” e kulinarisë botërore. Po Dibra në atë të Shqipërisë?

Kuzhina shqiptare është një kuzhinë e ndikuar masivisht nga ajo turko-otomane, falë jetesës pesë shekullore nën perandori. Ajo mund të klasifikohet si një kuzhinë që sjell gatime nga tre zona kryesore ku Shqipëria shtrihet, kontinentale fushore, kontinentale malore dhe mesdhetare bregdetare. Unë kam bërë një studim timin, gati 5 vjeçar mbi kuzhinën shqiptare dhe atë ballkanase dhe Dibrën e kam futur në rajonin e Shqipërisë Lindore (së bashku me Klosin, Bulqizën, Matin, Maqellarën). Harta kulinare shqiptare është një ndarje e bazuar mbi gatimet, ushqimet dhe produktet territoriale, që shqiptarët kanë ngrënë dhe prodhuar ndër gjenerata duke sjellë një dëshmi kulinare, të cilën populli ynë e ka trashëguar deri ne ditët e sotme. Kjo hartë kulinare është bazuar në elementët historikë, gjeografikë dhe fetarë dhe grupimi i pjatave dhe gatimeve është mbështetur dhe në një afëri territoriale e krahinore, lidhur nga kodet zakonore, kostumet, veshjet, këngët, vallet, prodhimet e tokës dhe begatia e natyrës.

-Sa e rëndësishme është kulinaria në personalitetin e përgjithshëm të shqiptarëve? A dinë shqiptarët e bëjnë art me ushqimin apo janë thjesht konsumatorë?

Shprehja më e bukur dhe bazike e shqiptarëve është “Bukë e kripë e zemër”. A ka diçka më të rëndësishme se buka dhe ushqimi për ne shqiptarët? A ka shprehje me sublime për mikpritjen e mikut? Për shqiptarët, sigurimi i ushqimit për mikun dhe fëmijët kanë qenë dhe mbeten meraku kryesor. Shqiptarët dinë të bëjnë art me mikpritjen e tyre të pashoqe dhe një shembull i vyer jeni ju, populli dibran, por ata e bëjnë artin jetëmot në sofrat e shtruara me byrekët, tavat e kosit, qengjin e pjekur ngadalë në lëkurë, sheqerpareve dhe shëndetlijave me mjaltë, pashaqofteve dhe fërgesës në tavë dheu apo hasudeve dhe rakisë së manaferrës “me nam”.

-A e kanë dëmtuar menynë apo listën e gatimeve tona kuzhinat e tjera fqinje?

Unë jam e mendimit që, nëse nuk futen inatet, qejfprishjet apo shovinizmat nacionalistë, ‘kojshijtë’ apo ‘gjitonët’ të pasurojnë marrëdhënien, zgjerojnë “vajtje-ardhjen” e si pasojë, hapin njohuritë, pasurojnë shpirtërisht dhe financiarisht. Ju dibranët keni përvojë, pasi nga ju kalonin dhe kryqëzoheshin shumë rrugë. Dhe jeni tregtarë të mirë, punëtorë dhe largpamës. Vërtetë sheqerparja, thonë është ëmbëlsirë me prejardhje turke, por kush ma kundërshton faktin që dibranët që punonin nën Portën e Madhe të mund ta kenë çuar ata si delikatesë shqiptare. Mua në gjithë librat e historisë e sidomos të historisë së kuzhinës otomane nuk më rezulton ndonjë fakt që e kundërshton këtë tezë.

- Kompozimi i fotove të gatimeve tuaja si dhe teksti që shkon me to ka shumë fantazi dhe origjinalitet. Nga ju burojnë idetë?

Kur gatuaj një pjatë të traditës, p.sh Tavën e Krapit të Shkodrës, nuk ekzagjeroj kur ju them se në atë moment jam pranë një akshije Shkodre në një shtëpi tipike shkodrane me tavane druri të gdhendur, nga ato të pikturuara dhe projektuara nga legjendari Kol Hidromeno të ngrohura nga zëri “ i amël” i Marije Krajës që këndon jaren “Turtullesh”. Vetëm kështu mund të nxjerr nga duart e mia atë gatesë unike dhe vetëm e vetëm kështu më del “nga zemra” fotografia e pjatës. Imagjinoni ta hani Harapashin e Labërisë nën tingujt e Lady Gaga dhe nën një pjatë të zezë tip japoneze. “Të ngec në fyt” do thoshnin lebërit. Idetë lindin aty ku ka lerë “pjata” dhe rriten me historinë që ajo gatesë ka trashëguar në breza.

- “Revolucioni i ushqimit” quhet nisma ku jeni po ashtu shumë aktive. Ç’përfaqëson për ju ky aktivizim dhe sa i duhet Shqipërisë në veçanti një revolucion në të ushqyer?

Revolucioni i ushqimit është një lëvizje mbarëbotërorë e nisur nga Jamie Oliver, të cilës i jam bashkuar gati 3 vite më parë në mënyrë aktive. Së bashku me një grup miqsh e shokësh, të përbashkuar nga misioni për një jetë më të mirë falë një stili jete dhe të ushqyeri të shëndetshëm. Qëllimi ynë është edukimi mbi mirushqyerjen, sigurinë ushqimore dhe aftësimin në gatim të të gjithë grupmoshave e sidomos fëmijëve dhe të rinjve. Po ashtu jemi të përkushtuar në edukimin e fëmijëve me njohjen e produkteve të tokës, respektin për të, ruajtjen dhe bashkëjetesën në harmoni me natyrën dhe habitatin ku jetojmë. Duke marrë parasysh të gjitha këto, jo vetëm Shqipërisë, por gjithë botës i duhet të përballet me një revolucion ushqimor. Në fund të fundit çdo gjë ndodh sot në botë, që nga luftërat e deri tek fatkeqësitë mjedisore, është për shkak të ndarjes së mosbarabartë të pasurive, ku baza janë ushqimi dhe uji.

- Gatimi tradicional shqiptar ka në përgjithësi përmbajtje të lartë kalorish dhe yndyrnash, por është edhe shijeplotë. A mund ta revolucionojmë atë në më të shëndetshëm pa i humbur shijen?

Gjithë kuzhina tradicionale, edhe ajo botërore është fuqidhënëse e plot kalori. Një fshatar rus po mos ta niste ditën me një supë borscht me pak vodka apo një toskan me një panine me lardo (proshutë dhjam) të ngjyer në verë Chianti, nuk e përballonin dot ditën në arat apo kolkozët rusë. Sot nuk mund të hamë me porcionet e 100 viteve më parë dhe më pas të hipim në makinë edhe kur shkojmë për të blerë bukë. Çdo gjë ka ndryshuar! Njerëzit lodhen shumë më pak dhe harxhojnë e konsumojnë shumë e më shumë. Ju doni të thoni nëse sheqerparja “e vdes me” në gjalp të shijon më shumë sesa keku me miell integral dhe fara lini që unë i gatuaj tim biri për mëngjes? Sigurisht që po. Por nëse i jap një porcion të vogël dhe jo çdo ditë dhe pas bëjmë një ecje, tradita shijohet si mos më mirë.

- Cila është receta, fotografia dhe kënga që do t’i shkonte kësaj interviste?

Një “cop Gilaç n’xhalp (gjylaç) e shoçrume me long thanash” e ulur në një prag porte të drunjtë të një shtëpie të gurtë në Rabdisht, nën zërin e Liri Rashës që këndon “Oh moj fusha e Korabit”.

*Intervista me Dhurata Thanasi Danerin është realizuar në kuadër të bashkëpunimit të gazetës “Rruga e Arbërit” me faqen sociale në FB “Peshkopi,Dibër,Albania”. Ajo do botohet edhe në faqen në internet http: peshkopidiberalbania.wix.com. Bashkëpunimi synon të bëjë publike me anë të intervistave sukseset e dibranëve dhe miqve të Dibrës në fusha të ndryshme të jetës.