Gëzim Erebara, emri i madh i kinematografisë shqiptare

Gëzim Erebara, që mban titullin “Artist i merituar”, lindi më 19 maj 1929 në Dibër. Shkollimin fillor e të mesëm e kreu në vendlindje. Djali i një familje tregtare, që u vendos në Tiranë rreth viteve ’30, për shkak të persekutimit etnik në ish-Jugosllavi. Në vitin 1948 nisi studimet për regjisurë në Akademinë FAMU në Pragë. Në vitin e fundit të studimeve, iu ndërpre bursa dhe u kthye forcërisht në atdhe për shkak se pati deklaruar në një takim studentor se “Enver Hoxha ka më pak kulturë se një qytetar i mesëm çek”. Në Shqipëri u kthye në vitin 1952. Në vitin 1957 filloi punën si regjisor dhe skenarist në Kinostudion “Shqipëria e re”, ku kontribuoi në filmat e parë shqiptarë si dhe në filmat shqiptaro-sovietikë. Në fillim, ai punoi is asistent regjisor në filmat “Tana”, “Furtuna” në vitet 1958 dhe 1959 dhe “Debatiku”.

Në vitin 1967 realizoi filmin e parë në bashkëautorësi me Pirro Milkanin “Ngadhnjim mbi vdekjën”. Filmi u nderua me çmimin e Republikës dhe u komercializua gjerësisht në Kinë dhe vende të tjera komuniste ku pati një sukses të jashtëzakonshëm me mbi 100 milionë shikues të rregjistruar. Filmi “Ngadhnjim mbi Vdekjen”, një përshkrim i qëndresës së dy partizaneve të kapura rob dhe të ekzekutuara nga gjermanët gjatë Luftës së dytë Botërore, vazhdon të shitet edhe sot në Kinë. Transmetimi i filmit u ndalua në Shqipëri për dy dekada për shkak se Edi Luarasi, aktore kryesore u persekutua pas Festifalit të 11-të në RTSH.

Filmi i parë i pavarur, “Guximtarët”, u prodhua në vitin 1970. Suksesin më të madh e arriti me filmin “Në fillim të Verës”, 1975. Filmi “Nusja” konsiderohet gjerësisht si një eksperiment që nuk pati sukses tregtar, por që paraqiti botën e dokeve ballkanike dhe u vlerësua nga kritika.

Në vitin 1976, realizoi filmin “Pylli i Lirisë”, një histori nga rezistenca antifashiste e filmuar në pyllin e Divjakës, ku e veçanta qe vendosja e një kali, si personazh kryesor. Siç ka treguar ai vetë, frika ishte e madhe për shkak se prania e kuajve në një film shqiptar si dhe koinçidenca historike (vrasja e Petrit Dumes dhe shpallja e garave me kuaj si sport mikroborgjez), patën krijuar një situatë të tensionuar. Edhe kali personazh në film, pati rënë pre e luftës politike të kohës, ku nga hipodromi i Ministrisë së Mbrojtjes, qe dërguar për kalë karroce në një fshat në Përmet, ku i kishin prerë kreshtën. Gjatë filmimeve, kreshta e kalit u realizua me trukim. “Pylli i Lirisë” është edhe filmi i parë me ngjyra me ekran të gjerë i realizuar në Shqipëri.

Shumë herë në emisione televizive, ka treguar se filmi i tij i pëlqyer, ishte “Një natë pa dritë”. I realizuar në vitin 1981. Filmi paraqiti figurën komplekse të Migjenit. Dy dekada më parë, në vitin 1961, pati realizuar një dokumentar për figurën e Migjenit, ndërsa kësaj here, e mitizoi atë në Kinema. Për këtë vepër, Z. Erebara, lexoi pothuajse në ilegalitet veprat e Niçes, studimet e huaja mbi Migjenin, gjë që binte ndesh me politikën zyrtare që e paraqiste pjesën Niçeane të Migjenit si një periudhë kalimtare e gjendjes shpirtërore të poetit dhe jo si burim i rëndësishëm frymëzimi. Në biseda të ndryshme ka treguar se mendimi i tij mbi këtë debat, është se Migjeni ishte niçean.

Ndër filma të tjerë janë:

“Vajzat me kordele te kuqe”, 1979 (Historia e lëvizjes feministe shqiptare gjatë kohës së Luftës së Dytë Botërore).
“Fushë e gjelbër, fushë e kuqe”, 1984 (Historia e skuadrave të futbollit të Tiranës para dhe gjatë luftës).
“Një Jetë më shumë”, 1985, me bashkautor Gavrosh Haxhihysenin. (Historia e një jetimi në Tiranë pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore).

Ka realizuar me dhjetëra dokumentarë gjatë karrierës së tij të gjatë. Ka përkthyer shumë vepra letrare si dhe lëndë profesionale. Njohës i thellë i estetikës së kinemasë dhe historisë së Kinemasë. Për artikujt e panumërt është konsideruar nga miqtë e vet si një “magazinë pa inventar”. Punoi si pedagog i jashtëm për shumë vite në Akademinë e Artave të Bukura në Tiranë, (Ish-instituti i lartë i artëve). Nga përkthimet veçohen : “Ushtari i Mirë Shvejk”, (Jarosllav Haçek), përkthyer nga gjuha çeke. Romane dhe tregime të ndryshme të Karel Çapek si dhe poezi të Jarosllav Seifert, (çmim Nobel në Letërsi). Ka përkthyer Çelësin e Kinemasë, Çelësin e Pikturës etj, nga gjuha frënge. Një pjesë e madhe e përkthimeve janë ende në dorëshkrim. Ka përkthyer vepra të ndryshme nga letërsia italiane. Gjuhët e huaja: Çekisht, Italisht, Frëngjisht, Serbokroatisht dhe pak rusisht. Regjisori Gëzim Erebara u nda nga jeta më 12 shkurt 2007.

Filmografia